Ai có quyền công bố sự cố thực phẩm?

Cách đây vài ngày, Trung tâm Nghiên cứu và tham mưu về tiêu dùng (CESCON) thuộc Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam (VINASTAS) ban bố kết quả kiểm nghiệm bún tươi, bánh canh, bánh hỏi, bánh phở... Trên thị trường có chứa chất tẩy huỳnh quang (tinopal). Ngay sau đó, các cơ sở sản xuất, nhà phân phối (siêu thị Co.Opmart, BigC, Maximark) không xác nhận kết quả này và đưa ra kết quả kiểm nghiệm của đơn vị mình, cho thấy sản phẩm không chứa tinopal. Thực hư chuyện bún tươi, bánh canh có sử dụng hóa chất tẩy trắng tinopal hay không, phải chờ cơ quan chức năng làm rõ nhưng trước mắt, các thông tin trái chiều nhau đã khiến người tiêu dùng lo âu và ảnh hưởng xấu đến hoạt động sản xuất - kinh doanh của doanh nghiệp (DN). Với thức ăn đường phố, cơ quan chức năng bó tay trong việc kiểm tra, thẩm định chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm. Ảnh: TẤN THẠNH Các hội có quyền nhưng dễ... Phạm luật! Luật gia Phan Thị Việt Thu, Phó chủ toạ Hội Bảo vệ lợi quyền người tiêu dùng TP HCM, cho biết: Theo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tổ chức tầng lớp tham dự bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có quyền độc lập khảo sát, thử nghiệm bất kỳ thực phẩm, hàng hóa nào có nghi ngờ không an toàn với người tiêu dùng và công bố thông báo đó; công bố kết quả khảo sát, thí nghiệm chất lượng hàng hóa, dịch vụ do mình thực hiện; thông tin, cảnh báo cho người tiêu dùng về hàng hóa, dịch vụ và chịu bổn phận trước luật pháp về việc thông báo, cảnh báo của mình. Ngoài ra, tổ chức hội có quyền thông báo kết quả kiểm nghiệm đến các cơ quan chức năng như Sở Công Thương, Sở Y tế và kiến nghị các cơ quan này soát, xử lý. Trường hợp đã thông tin nhưng cơ quan chức năng vẫn bò thì mới tính đến việc tự thông báo. Trạng sư Nguyễn Văn Hậu, Phó chủ toạ Hội Luật gia TP HCM, cũng cho rằng theo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đúng là tổ chức hội có quyền khảo sát, thí nghiệm và công bố kết quả nhưng những việc này phải hiệp với các quy định của luật pháp có hệ trọng. Riêng trong lĩnh vực vệ sinh an toàn thực phẩm (ATTP), việc lấy mẫu soát, phân tích phải tuân theo quy định tại Thông tư 14/2011/TT-BYT ban hành ngày 1-4-2011 của Bộ Y tế chỉ dẫn chung về lấy mẫu thực phẩm phục vụ thanh tra, rà chất lượng, vệ sinh ATTP. Thông tư quy định rõ người lấy mẫu phải được đào tạo, có chứng chỉ về kỹ thuật lấy mẫu thực phẩm; khi lấy mẫu, phải tiến hành lập biên bản lấy mẫu, biên bản bàn giao mẫu và dán tem niêm phong theo mẫu quy định… Theo thông báo CESCON đưa ra, tổ chức này chỉ lấy mẫu bằng cách đến siêu thị/chợ mua hàng, lấy hóa đơn rồi đem mẫu đi kiểm nghiệm là không đúng quy trình. Và như vậy, kết quả kiểm nghiệm trên những mẫu lấy không có giá trị pháp lý. Điều này cũng đồng nghĩa với việc nếu cá nhân chủ nghĩa, tổ chức sử dụng các kết quả này để công bố thông tin được xem là hành vi bị cấm quy định tại điều 5 Luật ATTP về việc cung cấp sai kết quả kiểm nghiệm thực phẩm và đăng tải, ban bố thông tin lệch lạc về ATTP gây bức xúc cho tầng lớp hoặc thiệt hại cho sinh sản, kinh dinh. Trước khi công bố kết quả về vệ sinh an toàn thực phẩm, các mẫu vật phải qua xét nghiệm và phải được xác định là đã hoàn toàn chính xác.Trong ảnh: Một điểm bán gà nướng ờ TP HCM Ảnh: TẤN THẠNH Hoàn toàn chuẩn xác mới ban bố Một lưu ý khác, theo Luật sư Nguyễn Văn Hậu, chỉ các hội bảo vệ lợi quyền người tiêu dùng mới được quyền công bố thông báo kết quả rà soát, kiểm nghiệm. Trở lại trường hợp CESCON, hiện CESCON chỉ là một đơn vị trực thuộc VINASTAS; nếu CESCON không được VINASTAS chỉ định, ủy quyền thay mặt công bố thông báo thì việc công bố thông tin của CESCON là vi phạm pháp luật. Trong khi đó, ông Trần Quang Trung, Cục trưởng Cục ATTP - Bộ Y tế, cho biết theo Luật ATTP, Bộ Y tế là cơ quan chịu nghĩa vụ phát ngôn khi ban bố về các sự cố, vi phạm ATTP. Trước khi công bố, các kết quả phải xét nghiệm phải được xác định là đã hoàn toàn chính xác, khách quan trên cơ sở lấy mẫu đúng quy trình, mẫu thực phẩm được thực hiện theo tiêu chuẩn quy định, tại phòng xét nghiệm đạt chuẩn. Việc ban bố về sự cố ATTP cần được thực hành bởi cơ quan thẩm quyền, bảo đảm hợp nhất về thông báo, chịu nghĩa vụ về pháp lý. “Nếu ai cũng xét nghiệm, ban bố về sự cố ATTP có thể xảy ra cảnh huống kết quả đó không được thực hiện theo đúng nguyên tắc, không xác thực, gây hoang mang cho người tiêu dùng và thiệt hại với nhà sinh sản, kinh doanh ” - ông Trung nói. Cẩn trọng khi lấy mẫu Cũng theo ông Trần Quang Trung, Cục ATTP rất ủng hộ các tổ chức, cá nhân chủ nghĩa cùng dự kiểm soát về ATTP nhưng phải bảo đảm đúng quy định pháp luật. “Việc lấy mẫu và niêm phong mẫu lưu cũng phải có công nhận của chủ cơ sở để tránh trường hợp có những mẫu về thực chất thật là mẫu tốt nhưng vì mục đích hay lý do nào đó cố tình gây nhiễm bẩn sau đó đưa đi kiểm nghiệm. Ngay cả việc người dân muốn tự lấy mẫu một sản phẩm nào đó đi kiểm nghiệm nhưng trên thực tiễn kết quả đó chỉ có giá trị đối với sản phẩm được kiểm nghiệm chứ không có giá trị đối với cả lô hàng của sản phẩm ấy” - ông Trung lưu ý thêm. Theo ông Nguyễn Thanh Phong, về nguyên tắc, lấy mẫu phải có chí ít 3 mẫu, trong đó 1 mẫu lưu tại cơ sở được lấy mẫu, 1 mẫu lưu tại cơ quan kiểm nghiệm và 1 mẫu đưa đi xét nghiệm. Các mẫu này đều phải được niêm phong và có sự công nhận của chủ cơ sở cũng như đại diện đoàn thẩm tra. Trong trường hợp mẫu trước tiên có những nghi ngờ chưa xác thực thì sẽ đấu kiểm nghiệm mẫu 2, thậm chí cả mẫu lưu tại cơ sở, doanh nghiệp phải có khiếu nại. Ngay trong 1 lô hàng khi lấy mẫu kiểm nghiệm không phải thích lấy ở đâu thì lấy đó. Chẳng hạn, kiểm nghiệm một mẫu thực phẩm nào đó phải lấy ở 4 góc và ở giữa trộn đều rồi lấy mẫu đó phân tách để bảo đảm tính khách quan”. “Với kinh nghiệm nhiều năm tham dự bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tôi nhận thấy để việc kiểm nghiệm mẫu chính xác hơn, cần lấy nhiều mẫu và gửi thẩm tra tại nhiều nơi khác nhau, sau đó đối chiếu kết quả. Trước đây, từng có vụ việc cơ quan y tế ban bố sữa do một công ty trong nước phân phối không đạt yêu cầu về vi sinh. Công ty này sau đó đã chủ động gửi mẫu sữa đến 7 Trung tâm kiểm nghiệm trong và ngoài nước, kết quả đều đạt đề nghị. Vụ việc lùm xùm một thời kì mới lắng xuống” - bà Phan Thị Việt Thu cho biết thêm. Phạt nặng vẫn không sợ Đầu năm 2013, Bộ Y tế đã quyết định mở rộng danh mục các chất phụ gia được phép sử dụng trong kinh dinh, sản xuất và chế biến thực phẩm từ 275 chất lên 400 chất. Trong đó, một số chất thuộc các nhóm phụ gia thông dụng trước đây không nằm trong danh mục cho phép dùng của Tổ chức quốc tế cung cấp các tiêu chuẩn về ATTP (CODEX) và Việt Nam đã được đưa vào danh mục này với những quy định về giới hạn tối đa chất phụ gia trong các nhóm sản phẩm thực phẩm. Tuy nhiên, theo PGS-TS Trần Đáng - nguyên cục trưởng Cục ATTP - nhiều cơ sở sản xuất vẫn bất chấp sức khỏe người tiêu dùng để dùng hóa chất công nghiệp thay vì dùng phụ gia thực phẩm. Lý do là vì phụ gia thực phẩm đắt hơn, thậm chí khó mua hơn so với việc mua chất hóa học dùng trong công nghiệp. Đó là chưa kể đến nhiều loại hóa chất độc hại được dùng trong thực phẩm chỉ vì ngoài công dụng làm thực phẩm “bắt mắt” còn có tác dụng diệt nấm mốc, tẩy ố… Khó kiểm soát việc sử dung chất phụ gia độc hại trong chế biến thức ăn. Ảnh: TẤN THẠNH Ông Nguyễn Thanh Phong cho biết Luật ATTP quy định mức xử phạt khá cao đối với hành vi vi phạm can hệ đến dùng hóa chất trong thực phẩm; trong đó, phạt tiền từ 15-20 triệu đồng đối với hành vi dùng hóa chất không rõ cỗi nguồn, quá hạn dùng trong sinh sản, chế biến thực phẩm; phạt từ 30-50 triệu đồng đối với hành vi sử dụng hóa chất bị cấm trong thực phẩm. Ngoài phạt tiền, tùy theo tính chất, mức độ mà người vi phạm phải chịu các hình thức bổ sung như: tước quyền dùng giấy chứng thực cơ sở đủ điều kiện ATTP, giấy tiếp thu bản ban bố hợp quy, tịch thâu tang vật... Tuy nhiên, tình hình sử dụng hóa chất và phụ gia độc hại trong sinh sản, chế biến thức ăn, đồ uống vẫn không giảm, mô tả qua các vụ “nóng” nhất vừa được phát hiện, như tinopal trong bún, bánh canh, bánh phở... Ở TP HCM và Hà Nội; hàn the đậm đặc trong mì sợi vàng khô ở TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai...