Giao kèo của nhà văn

Quan hệ gia đình, ông bà, bố mẹ, con cái, anh em cật ruột, quan hệ đồng nghiệp, cấp trên cấp dưới, quan hệ bạn bè, người yêu… tất đều có thể bị quyền lực và tiền nong hay những dục vọng cá nhân chủ nghĩa tầm thường chi phối đến cùng tận. Con người nhiều lúc trở thành vô cảm và bất nhẫn như dã thú… Nỗi sợ hãi này hoàn toàn có thật. Điều gì và tại sao lại đến nông nỗi ấy? Đó là một câu hỏi cứ trở đi trở lại mỗi ngày. Mặt trái của nền kinh tế thị trường, sự sùng bái những giá trị vật chất, sự xuống cấp, tha hóa của tư cách, sự hùa bầy đàn chăng? Tôi cứ tự tra khảo mình và những nhân vật của mình trong sự ngờ vực và lo lắng thế! Bước ra từ một cuộc chiến tranh giữ nước vĩ đại, chừng như chúng ta rơi vào cái bẫy của chính mình mà không biết. Sự bộn bề rạn nứt bày ra trên nhiều bình diện. Nỗi bất an thường trực trong cuộc sống và tính người đang đứng trước sự thách thức cũng như những cám dỗ chết người. Ai đó nói rằng, còn biết bao điều tốt đẹp trong cuộc sống sao không đề cập? Điều đó có lý nhưng sự mẫn cảm với cái ác cũng chính là để bảo vệ cái thiện và cái đẹp đấy thôi. Tôi đã từng say mê và đến với văn học bởi những câu thơ tuyệt đẹp của Pablo Neruda: "Tôi đã ký một giao kết ơn nghĩa cùng cái đẹp/ Tôi đã ký một giao kèo xương máu với dân chúng". Ảnh minh họa Hiệp đồng ấy với nhà văn là lẻ và bền chặt biết mấy. Văn học tinh thần được vai trò của nó - đánh thức lương tâm tầng lớp đương đại, cật vấn nó bằng cái cách tác động lên phần thẳm sâu của nỗi đau thân phận con người, của sự mất mát và vô vọng khi cái thiện cái đẹp bị tổn thương, bị bỏ rơi. Bởi "văn học chính là tấm gương phản ảnh thời đại", là phẩm chất tinh thần của thời đại. Một phẩm chất đáng trọng, có trí óc và đạo đức, hướng dẫn thời đại tu bổ những sai trái của mình bằng chính sự trải nghiệm và phản biện của nó. Gần đây trong giới chuyên gia kinh tế vẫn nửa đùa nửa thật nói đến bài toán cổ "Một trăm con trâu và một trăm bó cỏ" - rằng "con đứng ăn năm, con nằm ăn ba còn lũ nghé hoa năm con một bó..." Và cho rằng lời giải vẫn đúng cho cả hôm nay. Bởi một nhóm rất ít thôi thì chiếm tới 20% của nả cả xã hội, nhóm thứ nhì đông hơn một chút thì chiếm mất 54%, còn lại đại đa số dân chúng chỉ chia nhau 26% số ít oi còn lại! Không có gì là ngạc nhiên khi nhà văn quan tâm tới cái khoảng cách đắng cay kia, nghiêng về cái khối đông đúc chịu nhiều thiệt thòi và nhiều phần khổ đau ấy. Đó là sứ mạng của họ. Nhưng khi biểu đạt những chiêm nghiệm những lý giải của mình, thỉnh thoảng - tôi vẫn giật thột - có gì không đúng chăng? Ta đã nói quá lên chăng và (thật đáng thương sao) tôi đã từng tự biên tập mình trước khi những biên tập viên cắt nốt vài cái gai lác đác còn sót lại! Tôi đề nghị: Hội Nhà văn tổ chức những cuộc hội thảo hay đối thoại thật cởi mở, thấu về "môi trường cho văn chương" giống như trong các lĩnh vực khác (kinh tế chả hạn) đang làm với mục đích vươn tới một môi trường pháp lý sáng tỏ và sòng phẳng. Tôi đề nghị: Phải thay đổi và cải tiến phương pháp dạy văn chương trong nhà trường mà bấy lâu cách dạy văn đã trở thành khô cứng và sáo mòn khiến đời trẻ không còn yêu thích và đồng cảm với văn chương. Và nếu không thật sự trọng định hướng thẩm mỹ trong văn chương với lớp trẻ thì rất khó cải thiện được tình hình. Với dân số hơn 80 triệu dân mà sách in ra chỉ dừng ở con số ngàn bản thì sự vận hành liên tiếp của quan hệ tác động hai chiều giữa văn học và đời sống chưa có bao lăm. "Trong tam giác: Tác giả, tác phẩm và người thưởng thức thì người thưởng thức không phải là phần sáng tạo tiêu cực hay chỉ là khâu đơn giản của hoạt động hấp thu mà chính là năng lượng tạo thành lịch sử" (theo H.R.Jauss). Thì "năng lượng tạo thành lịch sử ấy" của chúng ta quá phong phanh. Tôn vinh văn hóa đọc có thể trở thành một chương trình hành động không chỉ của nhà văn. Tôi yêu cầu: Sự trải nghiệm và phản biện của văn học với ý nghĩa như một phẩm chất ý thức của thời đại cũng vẫn cần một sự bởi đã xa rồi cái thời "hữu xạ tự nhiên hương". Xã hội đương đại, xã hội tiêu dùng đã xác lập một phương pháp tiếp cận mới mà ta chẳng thể bỏ qua nó. Tác phẩm hay mà không đến được với người đọc một cách rộng rãi thì cũng chẳng có ý nghĩa gì nhiều. Quảng bá một cách bài bản, hệ thống văn chương thực sự cần những người tâm huyết và có kiến thức cũng như kinh nghiệm ở một xã hội kinh tế tri thức như giờ. Sự bảo đảm một môi trường tốt cộng với thiên tài và chũm của nhà văn cộng với sự truyền bá có hiệu quả thì khi ấy thực thụ "giao kèo" của văn với quần chúng mới có thể coi là hoàn tất được. Nhà văn Thùy Dương