Rưa rứa, Metro Cash & Carry, Adidas
Đã đầu tư vào Việt Nam như một thành tựu. Ô nhiễm môi trường - thực trạng đáng báo động Một vấn đề nhức nhói khác là các doanh nghiệp ĐTNN gây ô nhiễm môi trường khá nghiêm trọng nhưng trong hội thảo 25 năm ĐTNN, bẩm của Bộ Tài Nguyên và Môi trường chỉ đề cập đến chính sách dùng đất cho ĐTNN mà không hề đề cập đến vấn đề bảo vệ môi trường! Những vụ Vedan ở Đồng Nai hay Tung Kuang ở Hải Dương chỉ là những tảng băng nổi.
Gần đây, cùng với việc gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới, cam kết mở cửa thị trường nội địa, một xu hướng rất đáng lo ngại là ĐTNN nắm khâu phân phối và tác động ngược lại đối với doanh nghiệp Việt Nam. Đó là những thành quả rất đáng trân trọng. Song, số các tập đoàn xuyên quốc gia đầu tư vào Việt Nam còn quá thấp và các công ty đó không thể thay thế thương hiệu của các doanh nghiệp dân tộc Việt Nam, không thể đại diện cho nền kinh tế và sơn hà Việt Nam.
Tác động lan tỏa thấp, chuyển giao công nghệ không thành bẩm của Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng kê hàng loạt công ty nước ngoài như Toyota, Samsung, Ford, Honda, Intel. Tỷ trọng lao động được dùng cũng chỉ chiếm khoảng 3% tổng lao động từng lớp, thấp hơn hẳn so với tỷ trọng ĐTNN trong GDP nêu trên.
Nhằm phá vỡ thế bị phong toả, cấm vận, Việt Nam đã quyết định cuốn ĐTNN trước khi cho phép kinh tế tư nhân trong nước ra đời, với những khuyến khích rất cao. Tình trạng gây ô nhiễm môi trường là phổ biến và khá nặng nề. Nếu thầy dạy giỏi thì hổ sẽ giúp thầy trình diễn, kiếm bộn tiền. Cũng cao hơn, lâu dài hơn nhiều so với doanh nghiệp trong nước cho đến khi Việt Nam thực hiện cam kết gia nhập Tổ chức thương nghiệp thế giới, tạo ra sân chơi bình đẳng với Luật Đầu tư chung năm 2005.
Những vấn đề không thể xem thường tuy thế, cũng còn không ít điều cần được coi xét một cách trang nghiêm về hiệu quả của ĐTNN đối với nền kinh tế quốc dân.
Hy vọng về ĐTNN sẽ chuyển giao công nghệ, có tác động lan tỏa đã không trở nên hiện thực. Trong khi doanh nghiệp dân doanh trong nước phát triển ở quờ các tỉnh, tỉnh thành với chừng độ khác nhau thì ĐTNN không vào các vùng sâu, vùng xa, rất ít vào nông nghiệp. Nắm khâu phân phối, các siêu thị ép giá, giảm tỷ lệ lợi nhuận đối với nhà sản xuất Việt Nam, thậm chí ép các doanh nghiệp in thương hiệu Việt của mình rất nhỏ so với thương hiệu của siêu thị.
(TBKTSG) - LTS: Những đóng góp của khu vực đầu tư nước ngoài (ĐTNN) đối với sự phát triển của kinh tế Việt Nam là chẳng thể phủ nhận, tuy nhiên những vấn đề nảy sinh từ thực tế thu hút đầu tư cũng để lại không ít hệ lụy. Nếu thầy dạy giỏi thì hổ sẽ giúp thầy trình diễn, kiếm bộn tiền. Giải pháp cho tình hình này không thể là quay lại tụ họp quan mà phải điều chỉnh chừng độ phân cấp cho phù hợp với năng lực của các tỉnh, thành thị, nâng cao năng lực giám định dự án ĐTNN của các địa phương, hoàn chỉnh quy trình giám định dự án, năng lực nhà ĐTNN và đảm bảo các cân đối liên ngành, quy hoạch ngành và vùng.
Lôi cuốn đầu tư nước ngoài có thể so sánh với mời hổ vào nhà mình. 522 dự án ĐTNN còn có hiệu lực với tổng số vốn đăng ký 210,5 tỉ đô la Mỹ, trong đó vốn thực hiện là 100,6 tỉ đô la, chiếm 47% vốn đăng ký.
Điều đáng để ý là có đến khoảng 50% tổng số doanh nghiệp ĐTNN báo lỗ liên tiếp trong ba năm, trong đó ở Bình Dương có đến 200/1. Các tiêu chí đánh giá thành tích không chỉ dựa vào tốc độ tăng GDP (thường được thổi lên quá cao so với thực tại) mà bao gồm một tập trung các tiêu chí về hiệu quả kinh tế - từng lớp, môi trường sống, khắc phục tư duy nhiệm kỳ và ích lợi nhóm.
Hơn thế nữa, không ít thương hiệu Việt Nam đã được nước ngoài mua lại. 590 doanh nghiệp ĐTNN lỗ quá vốn chủ sở hữu. Thực tiễn cho thấy tư tưởng “thành tích chủ nghĩa”, chạy theo số lượng, tư duy nhiệm kỳ theo kiểu “nhiệm kỳ tôi phải hơn nhiệm kỳ trước”, đã xúc tiến không ít địa phương chạy theo những thành tích giả tạo về công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cho phép các nhà ĐTNN phá hoang tài nguyên, đất đai, khoáng sản nhưng không đem lại lợi.
Nên, tỷ trọng thu ngân sách từ ĐTNN rất khiêm tốn, tối đa cũng chỉ đạt 14,3% tổng thu (năm 2011), trong đó cốt yếu là thuế giá trị gia tăng, chiếm 36% số thu từ ĐTNN, là loại thuế do người tiêu dùng phải gánh chịu khi mua hàng hóa.
Nếu thầy dạy hổ quá yếu thì hổ có thể ăn thịt cả thầy! Đầu tư nước ngoài cũng góp phần cải thiện cán cân thanh toán quốc tế về vốn của Việt Nam trở nên dương trong khi nhập siêu vẫn trầm trọng và cân đối tài khoản vãng lai trực tính bị thâm hụt.
Trường hợp tiêu biểu là Coca-Cola báo lỗ liên tục từ khi thành lập (năm 2004) đến nay trong khi doanh thu liên tiếp tăng mạnh và cam kết đầu tư 300 triệu đô la Mỹ trong ba năm tới để mở mang sản xuất.
Chỉ có 5% doanh nghiệp ĐTNN có công nghệ cao, 80% có công nghệ trung bình thấp, và số giao kèo chuyển giao công nghệ, bí quyết rất hạn chế. Các quy định của Việt Nam quá lạc hậu trong khi công tác thanh, kiểm tra có nhiều bất cập, thậm chí có dấu hiệu thụ động nên thường không hoặc chậm phát hiện cho đến khi tác hại môi trường đã rất nghiêm trọng.
Tỉ dụ như Samsung Electronics Vietnam xuất khẩu điện thoại sáng dạ Galaxy lên đến 12,5 tỉ đô la (năm 2012) cũng hầu như thường đóng thuế thu nhập doanh nghiệp bao lăm và đầu năm 2013, khi vào khu chế xuất cũng không phải đóng thuế giá trị gia tăng. Các chính sách và thể chế của nước ta phải cách tân mạnh mẽ để phát huy lợi thế của nền kinh tế nước ta trong tình hình mới
Câu hỏi đặt ra là Việt Nam có thể hy vọng thực hiện công nghiệp hóa và đương đại hóa bằng ĐTNN không? Kết quả đạt được cho đến nay cho phép đáp là không thể công nghiệp hóa giang sơn theo hướng đương đại chỉ mong chờ vào ĐTNN mà không phát triển những doanh nghiệp dân tộc, có thương hiệu cạnh tranh trên thị trường thế giới, làm biểu tượng cho đất nước Việt Nam.
Ảnh: thanh lịch. Đã đến lúc phải cân đối lại giữa chính sách cuốn ĐTNN bằng mọi giá trong khi không tôn trọng phát triển các doanh nghiệp dân tộc của Việt Nam.
Số dự án được cấp phép tăng lên nhưng mặt trái cũng tả quá rõ. Thí dụ như một nhà máy ĐTNN luyện thép từ sắt vụn của Trung Quốc với công nghệ lạc hậu ở yên bình đã tức tốc nâng mức tiêu thụ điện của cả tỉnh lên gấp đôi! Việc thu hút ĐTNN không theo quy hoạch, kế hoạch đã tạo ra sự mất cân đối cả về ngành (như sắt thép, xi măng, lắp ráp ô tô. Những bất lợi từ khu vực ĐTNN bắt nguồn từ những yếu kém về thể chế và chính sách của nước ta.
Tương hợp cho nền kinh tế. Tuy kim ngạch xuất khẩu lớn nhưng giá trị gia tăng tại Việt Nam của công nghiệp lắp ráp, gia công của ĐTNN chỉ khoảng 10-20%, vì thế du nhập của ĐTNN tăng lên rõ rệt. Cũng liên tục báo lỗ, có nghĩa là Việt Nam cấp hàng ngàn héc ta đất, cung ứng cả trăm ngàn lao động, mà ngân sách không thu được gì! Nghi án “chuyển giá” đã rõ, song các cơ quan có bổn phận của Việt Nam chưa “bắt tận tay, day tận trán” nên họ đấu kinh doanh với doanh thu liên tiếp tăng nhanh và nối không nộp thuế! Nên điều chỉnh chừng độ phân cấp Từ năm 2006, Chính phủ đã thực hiện phân cấp mạnh mẽ cho các tỉnh, đô thị cấp phép ĐTNN với hy vọng phát huy tính năng động, sáng tạo, phát huy lợi thế so sánh của các địa phương.
Số vốn thực hành của ĐTNN được Việt Nam ban bố thường cao hơn nhiều so với số liệu của Quỹ Tiền tệ quốc tế và UNCTAD. Cuộc cạnh tranh vấn ĐTNN giữa các tỉnh đạt đến cao trào, nhiều tỉnh đã hài lòng “đục tường, phá đáy” về ưu đãi thuế, giảm giá đất vượt quá quy định của luật pháp, làm tổn hại đến ích lợi chung của nền kinh tế quốc dân.
Nghị định 115-CP ngày 18-4-1977 được ký trong khi chiến dịch cải tạo tầng lớp chủ nghĩa đối với kinh tế tư nhân và hợp tác hóa nông nghiệp đang được đẩy mạnh trong cả nước, nhất là ở miền Nam.
Nếu thầy dạy hổ quá yếu thì hổ có thể ăn thịt cả thầy! Trong những năm gần đây, ĐTNN ở Đông Nam Á đã có xu hướng chuyển sang Indonesia, Myanmar và Yêu cầu cách tân thể chế để nâng cao năng lực cạnh tranh ngày càng thúc bách.
Yêu cầu về cải cách thể chế thể chế nào, doanh nghiệp ấy. Lê Đăng Doanh Nhiều doanh nghiệp nước ngoài đang dần lấn sân doanh nghiệp trong lĩnh vực phân phối, bán buôn. Trong không ít trường hợp, dấu hiệu “ích lợi nhóm” đã thấy rõ trong việc cấp phép ĐTNN, gây bất lợi cho sơn hà, bán rẻ tài nguyên.
Thực tế cho thấy giám định về môi trường đối với ĐTNN rất sơ sài, thường chỉ là tiền kiểm. Các ưu đãi đối với ĐTNN về thuế, tiền thuê đất. Năm 2015, Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) sẽ đi vào hoạt động, một thị trường, một khu vực đầu tư thống nhất của 10 nước ASEAN sẽ hình thành. Trong những năm gần đây, kim ngạch xuất khẩu tăng cao cốt yếu dựa vào ĐTNN trong khi xuất khẩu của khu vực kinh tế trong nước sút giảm.
Thành tựu của 25 năm Đến hết tháng 12-2012, cả nước có 14. Lý do vì Việt Nam thường cộng cả phần vốn góp của đối tác Việt Nam trong liên doanh, thường là giá trị đất trong khi các tổ chức quốc tế chỉ tính phần vốn (equity) chuyển vào của đối tác nước ngoài, không kể phần tín dụng của dự án.
Vấn ĐTNN có thể so sánh với mời hổ vào nhà mình. Chuyên đề tuần này của TBKTSG nhìn lại vấn đề này không ngoài mục đích làm sao để thu hút đầu tư hiệu quả hơn, thăng bằng ích lợi giữa các bên và giảm sự lệ thuộc của nền kinh tế vào khu vực ĐTNN. Phải Hàn Quốc đã thành công trong việc phát triển khâu phân phối hoàn toàn dựa trên các công ty Hàn Quốc, chuỗi siêu thị Wal-Mart cũng đã phải ra đi và Nhật Bản kiểm soát rất chặt chẽ ĐTNN vào phân phối thì các địa phương Việt Nam lại quá phóng khoáng trong cấp phép cho ĐTNN về phân phối: địa điểm tốt nhất, đất rộng nhất dành cho các nhà ĐTNN trong khi các siêu thị Việt Nam thua ngay trên sân nhà.
Riêng khoản này đã làm giảm thu 226 tỉ đồng/quí cho Bắc Ninh trong nửa đầu năm 2013. Cũng do địa phương cấp phép mà thiếu sự cân đối liên ngành ở cấp trung ương nên tạo ra sự mất cân đối nghiêm trọng về năng lượng, giao thông, chuyên chở, cần lao.
Chỉ riêng Samsung Electronics Vietnam nhập khẩu tất tật linh kiện điện thoại từ Samsung China để năm 2013 có thể xuất khẩu lên đến trên 20 tỉ đô la Mỹ đã làm nhập siêu từ Trung Quốc tăng rất mạnh.
Do sự phân cấp mạnh nhưng năng lực giám định thấp, lại thiếu sự giám sát chặt chịa, nên có không ít tỉnh đã cấp phép cho những nhà ĐTNN “dỏm”, phải thu hồi giấy phép ĐTNN có quy mô vài chục tỉ đô la Mỹ sau khi để đất hoang hóa nhiều năm, có nơi đến hơn 10 năm.
Có thể thấy ngay vì sao các nước đầu tư nhiều vào sản xuất xi măng ở Việt Nam, không chỉ để khai khẩn tài nguyên mà còn khẩn hoang cả về môi trường. Khu vực ĐTNN đóng góp 19% GDP cả nước (năm 2011), vốn ĐTNN chiếm 24,3% tổng vốn đầu tư toàn từng lớp, doanh nghiệp ĐTNN đóng góp đến 65% giá trị xuất khẩu của cả nền kinh tế, tạo hơn 2 triệu việc làm, thúc đẩy dịch chuyển cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, đương đại hóa.
) Cũng như về vùng, đem lại những hệ lụy không nhỏ về kinh tế - xã hội. Tháng 4-2013, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tổ chức hội thảo đánh giá 25 năm cuốn ĐTNN với những con số gây ấn tượng mạnh.
